جياوازى شوێنی گۆڕانی ڕووبەری چێندراوی بەروبوومى زستانە و هاوینە لە قەزای کەلار: التباين المكاني والتغيرات المساحة المزرعة الصيفية والشتوية في قضاء كلار

سەرکەوت حەمه خورشید  احمد; چیمن عمر   عبدالرحمن; بنار عبدالوهاب احمد

doi:10.32410/huj-10529

المؤلفون

سەرکەوت حەمه خورشید احمد بەشی جوگرافیا، کۆلیژى پەروەردە، زانکۆى گەرمیان، کەلار، هەرێمى کوردستان، عێراق
چیمن عمر عبدالرحمن بەشی جوگرافیا، کۆلێژی ئاداب، زانکۆى سەڵاحەدین-هەولێر، هەرێمى کوردستان، عێراق
بنار عبدالوهاب احمد بەشی کۆمەلایەتی، کۆلیژى په روەردەی بنەرەت، زانکۆى گەرمیان، کەلار، هەرێمى کوردستان، عێراق

DOI:

https://doi.org/10.32410/huj-10529

الكلمات المفتاحية:

المحاصیل، الزراعیة، الشتاء و الصیف، الإيجابية و السلبية، کشتوکاڵ، بەرومووم، زستان و هاوینە، ئەرێنی و نەرێنی

الملخص

تعتبر منطقة كلار من أهم مناطق كوردستان التي احتلت مساحة واسعة من كردستان ، من حيث توزيع المنتجات الزراعية ، في هذا القضاء ، يتم زراعة المنتجات الزراعية من من القمح والشعير بشكل أساسي وتعتبر أساسي اقتصادية مهمة في المنطقة , إلا أن عاملين رئيسيين أثرا على المساحة المزروعة وكمية الإنتاج في منطقة البحث أدت إلى زيادة وانخفاض المساحة المزروعة من المحاصيل وهي أسباب طبيعية وبشرية تلعب دورا كبيرا في كمية ونوع المنتجات الزراعية في المنطقة. مجال البحث له دور رئيسي في توفير الأمن الغذائي لإدارة گرمیان, كما أن عام (٢٠١٠) هو العام الأول والعام (٢٠٢١) كسنة مقارنة، الهدف الرئيسي من البحث هو بيان توزيع وتغير المساحة المزروعة من المحاصيل الشتوية والصيفية بين عامي (٢٠١٠-٢٠٢١). استفدنا في هذا البحث من برنامج نظم المعلومات الجغرافية لإنشاء الخرائط , ونتيجة لذلك ، فقد تبين أن معدل التغير في المنتجات المزروعة في الصيف قد اتخذ كلا الاتجاهين ، أي إيجابي وسلبي في إجمالي ١٥ منتجا (١٢) منتجا تلقت اتجاهات إيجابية ، فقط (٣) منتجات تلقت اتجاهات سلبية بما في ذلك (خيار طلعوزي ، بطیغ ، خيار), كما أن معدل إنتاج الغناء الشتوي قد اتخذ كلا الاتجاهين، بمعنى إيجابي وسلبي من أصل ١٣ منتجا تلقى (١١) منتجا اتجاهات إيجابية، فقط (٢) منتجات تلقت اتجاهات سلبية، منها القمح والشعير، بمعدل (-٦٤٪، -٩٩٪) الواحد تلو الآخر.

پوختە
قه‌زای كه‌لار یه‌كێكه‌ له‌ قه‌زا گرنگه‌كانی هه‌رێمی كوردستان کە ڕووبەرێکی فراوانی دا گیر کردووە لە کوردستاندا، لەڕووی دابەشبوونی بەرووبوومە کشتوکاڵییەکان، لەم قەزایە بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی گەنم وجۆ بە شێوەیەکی سەرەکی دەچێنرێت وەبە بنەمایەکی گرنگی ئابووری لە ناوچەکەدادادەنرێت،لەگەڵ ئەوەشدا دوو هۆ کاری سەرەکی کاریگەری کردووەتە سەر ڕووبەری چێنراو بڕی بەرهەم لە ناوچەی توێژینەوە بووەتە هۆی هەڵکشان و داکشانی ڕووبەری چێنراوی بەروبوومەکان ئەویش هۆکارە سرووشتی ومرۆییەکان ڕۆڵێکی سەرەکییان هەیە لە سەر بڕ و جۆری بەرهەمە کشتوکاڵییەکان لە ناوچەکەدا، ناوچەی توێژینەوەکە ڕۆڵێکی سەرەکی هەیە لە دابین کردنی ئاسایشی خۆراک بۆ ئیدارەی گەرمیان، هەروەها ساڵی (٢٠١٠) وەک ساڵی بنەڕەت و ساڵی (٢٠٢١) وەک ساڵی بەراورد بەکارهاتووە ئامانجی سەرەکی توێژینەوە خستنەڕووی دابەشبوون و گۆڕانی ڕووبەری چێنراوی بەروبوومی زستانە و هاوینەیە لە نێوان ساڵانی (٢٠١٠-٢٠٢١).لەم توێژینەوەیەدا سوودمان لە پرۆگرامیGIS) ) وەرگرتووە بۆ دروستکردنی نەخشەکان، دەرئەنجامدا دەرکەوتووە کە ڕێژەى گۆڕانى بەرهەمی چێندراوی هاوینە هەردووئاراستەى وەرگرتووە واتا ئەرێنى و نەرێنى لە کۆى (١٥) بەرهەم (١٢) بەرهەم ئاراستەى پۆزەتیڤى وەرگرتووە تەنها (٣) بەرهەم ئاراستەی نەرێنی وەرگرتووە کە بریتین لە (ترۆزى، گندۆرە ،خیار) هەروەها ڕێژەی گۆرانی بری بەرهەمی زستانە هەردووئاراستەى وەرگرتووە واتا ئەرێنى و نەرێنى لە کۆى (١٣) بەرهەم (١١) بەرهەم ئاراستەى پۆزەتیڤى وەرگرتووە تەنها (٢) بەرهەم ئاراستەی نەرێنی وەرگرتووە کە بریتین لە (گەنم،جۆ ) بە ڕێژەى(-٦٤%،- ٩٩%) یە یەک بەدواى یەکدا.

المراجع

پەرتووک:

١- الاكراد، شاكر خصباك،(٢٠٠٥)،دراسةجغرافية اثنوغرافية، طبعة الاولى، الدارالعربية الموسوعات، بيروت.

٢- غەفور،عه‌بدولڵا ،(٢٠١٢) جوگرافیای كوردستان، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، چاپی شه‌شه‌م، هه‌ولێر. ،

٣- غفور،عەبدولڵا(٢٠٠٨) ،جيۆگرافياى باشورى كوردستان،چاپخانەی ڕەنج، سلێمانى، ساڵى.

٤- امین ،هاورێ یاسین محمد(٢٠١٤) ، لێکۆلینەوەیەک لە جوگرافیای هەرێمی کوردستان، چاپخانەی کارۆ.

٥- قارەمان،لیلى محمد، (١٩٩٩)، جوگرافیاى هەرێمى کوردستان. هەولێر : چاپى دووەم ، چاپخانەى وەزارەتى پەروەردە.

٦-خصباک، شاکر ،(١٩٧٣)، بغداد, طبعە شفیق , بغداد.

٧ سەعيد،كامەران تاهير،(٢٠١٤)، جوگرافياى عێراق (مرۆيى و چالاكى ئابوورى)، چاپی یەکەم، چاپخانەی نارین بؤچاپ وبڵاوکراوە ، هەولێر.

٨ خدر،سەردار عوسمان ، گەیلان احمد جمیل ،(٢٠١٣) ئابوری کشتوکاڵ ، چاپخانەی شهاب ،هەولێر.

٩- غەفور،عەبدوڵا ، (٢٠٠٥)،جوگرافیای باشوری کوردستان ، چاپی یەکەم،هەولێر.

١٠ سلمان،امین عمر (١٩٨٨)،المكننة الزراعیة واهدافها،گۆڤاری کشتوکاڵی زانستی وەرزیە،وەزارەەی کشتوکاڵ وئاودێری هەرێمی کوردستان دەریدەکات،ژمارە4 ،چاپخانەی وەزارەتی ڕۆشنبیری ،هەولێر.

١١-نوری خلیل البرازی و ابراهیم عبدالجبار المشهدانی،الجغرافیە الزراعیة ،دار المعرفە،الطبعة الاولی،بغداد،1980.

١٢- ابو اسماعیل ،احمد،(١٩٦٠) ،صناعة النقل،مطبعة دار التآلیف،القاهرة.

١٣-عبد الوهاب مطر الداهری،اقتصادیات الزراعی ،الطبعة الاولی مطبعة العانی ،بغداد،1970.

١٤- وهيبة ،عبدالفتاح محمد،(١٩٩٩)،جغرافية الإنسان، ط 1، دار النهضة العربية، بيروت.

نامەى ماستەرو دکتۆرا:

١٥-علی،عوسمان محه‌مه‌د، (٢٠١٤)،قه‌زای كه‌لار(لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك له‌ جوگرافیایی هه‌رێمی)، ماسته‌رنامه‌(بڵاونه‌كراوه‌)، زانكۆی سلێمانی، سكولی زانسته‌مرۆڤایه‌تیه‌كان.

١٦- كریم ،محمد مهدی ،(٢٠١٦) دابه‌شبوونی شوێنی نشینگه‌ مرۆییه‌كانی ئیداره‌ی گه‌رمیان، ماسته‌رنامه‌(بڵاونه‌كراوه‌)، زانكۆیی گه‌رمیان، كۆلێژی ئاداب-خانه‌قین.

١٧- ابراهيم الزعبي ،محمد جمعة ، (٢٠٠٩) المدن الصغيرة في محافظة اربد (الأوزان السكانية و الوظائف الحضرية)، رسالة ماجستير (غ م)، مقدمة الى مجلس كلية دراسات عليا، جامعة الأردنية، الأردن.

داموودەزگاکانى حکومەت:

١٨-بەڕێوبەرایەتی مەرکەز ناحیەی شێخ تەویل،بەشی کارگێری،2021

١٩-بەرێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی گەرمیان ،بەشی پلاندانان،ڕووپێوی زەوی کشتوکاڵی 2021

٢٠-بەڕێوبەرایەتی کشتوکاڵ، بەشی سامانی ئاژەڵ،2013,زانیاری بڵاونەکراوە.

٢١-حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و نیشته‌جێكردن، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی ڕێگاوبانی گه‌رمیان، به‌شی ته‌كنیكی وزانیاری، داتای بڵاونه‌كراوه‌، 2021.

چاوپێکەوتن:

٢٢- چاوپێكەوتن :كامه‌ران غفار غفور، به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی كشتوكاڵی ڕزگاری، له‌ به‌رواری (5-2-2022).

٢٣- چاوپێكەوتن: محمود محمد صالح، جوتیار له‌گوندی قوله‌به‌رز سه‌ربه‌ ناحیه‌ی پێباز له‌ قه‌زای كه‌لار، له‌ به‌رواری (1-3-2022).

٢٤- چاوپێكەوتن: قاسم محمد، فه‌رمانبه‌ر له‌به‌شی زه‌وی وزار له‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كشتوكاڵی كه‌لار،(10-2-2022)