مەلای گەورەی كۆیە و ڕۆڵی لە پێشخستنی ئاستی هۆشیاری كۆمەڵگەی كوردیدا

الملا كبیر الكویي و دوره في تطویر وعي المجتمع الكردي

المؤلفون

  • جەمال فەتحوڵڵا تەیب بەشی مێژوو، فاكەڵتی پەروەردە، زانكۆی كۆیە، شاری كۆیە، هەرێمی كوردستان، عێراق

DOI:

https://doi.org/10.32410/huj-10493

الكلمات المفتاحية:

الملا الكبیر، كویة، جلیزادە، الدین، الاصلاحات ، التوعیة، مەلای گەورە، کۆیە، جەلیزادە، ئایین، چاکسازی، هۆشیاری

الملخص

الملا الكبیر (محمد جلیزادە) احدی العلماء المشهورین  في كردستان ذاعت شهرتە كعبدالكریم المدرس فی جنوب كردستان و ناصر سبحاني في شرق كردستان، و سعید نورسی في شمال كردستان، هولاء لعبوا دورا ممیزا في تقدم المجتمع الكردي و خاصة في كتابة تفسير القران الكريم باللغة الكردية و الاصلاحات الدینیة، الفكریة و والاجتماعية. عندما اكمل الملا الكبیر الدراسة الدینیة، منح والدە الملا عبداللە الاجازة العلمية، نظرا لما یتمیز بە من الاراء الفكریة المختلفة وكان محل اعجاب ابناء أقرانه، لانە حارب الاسطورة والخرافیات وكذلك  وقف ضد الشیوخ و الدراویش (التصوفیة الخرافیة) الذین استغلوا الدین لصالحهم دوما عن طریق اجرائاته وكتاباتة، وكذلك عن طریق الشعر، بذلك حاول نشر الوغي الفكري الانفتاحي في المجتمع الكردي.


پوختە
مەلای گەورە (محەممەد جەلیزادە) یەكێك بووە لە مەلا دیار و بەرچاوەكانی كوردستان، كە هاوشێوەی مەلا عەبدولكەریمی مودەڕیس لە باشووری كوردستان و ناسر سوبحانی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان و سەعید نەورەسی لە باكووری كوردستان ناوی دەهێنرێت، كە دەور و ڕۆڵی كاریگەری لە پێشخستنی كۆمەڵگەی كوردی بینیوە، بەتایبەتی لە چاكسازی لە بواری ئایینی و هزریدا. مەلای گەورە، لە دوای پێگەیشتن و وەرگرتنی ئیجازەی مەلایەتی لە لایەن مەلا عەبدوڵڵای باوكییەوە، بە هۆی دید و ڕوانییە جیاوازەكانی بووە جێی سەرنجی خەڵكی كوردستان، چونكە لەو سەردەمە بە هەموو شێوەیەك دژی خورافیات و ئەفسانە بووە، هەروەها بە توندی لە دژی شێخ و دەروێشەكانی كۆمەڵگە وەستاوەتەوە، كە بەردەوام دینیان بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەكارهێناوە، هەم لە ڕێگەی پەیام و نووسینەكانییەوە، هەمیش لە ڕێگەی شیعرەكانییەوە هەوڵیداوە كۆمەڵگەی كوردی هۆشیار بكاتەوە و بیر كراوە بن.

المراجع

یەكەم: كتێبەكان:

أ- كتێبە كوردییەكان:

ئەحمەد، زامدار، (2021/ أ): ژنە هەڵكەوتووەكانی كورد، بڵاوكراوەی سارا، سلێمانی.

ئەحمەد، زامدار، (2021/ ب): سێوە و دڵدار لە چەند دیدارێكدا، چاپخانەی شەهاب، هەولێر.

بابانزادە، كامەران، (2021): مەلای گەورە و مەسعوود محەممەد لە چەند دیدارێكدا، ئامادە كردنی: زامدار ئەحمەد، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.

‏‏جەلی زادە، نەجیبەخانی، (2011): مێژووی جەلی زادە، لە بڵاوکراوەکانی ‏سەنتەری ‏‏لێکۆڵینەوە و ‏‏پەخشی کۆیە، ‏چاپخانەی شەهاب، هەولێر.

ساڵح، ئاراس محەممەد (دكتۆر)، (2021): مەلای گەورە و مەسعوود محەممەد لە چەند دیدارێكدا، ئامادە كردنی: زامدار ئەحمەد، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.

شارەزا، کەریم، (2014): ئافرەتی رووناکبیری ھۆشیاری کورد نەجیبەخانی جەلی زادە، ‏‏(قامووسی ناوە ‏نەمرەکان)، ئامادەكردنی: مومتاز حەیدەری، ب١، ھەولێر.

صلیوە، هاوژین، (2013): مێژووی هەرمۆتە، چاپخانەی زانا، سلێمانی.

عبدالحمید، ئاراس عەبدولخالق (دادوەر)، (2015): ئەرشیفی سجلە كۆنەكانی دادگای سەرەتایی كۆیە (1894- 1940)، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.

علاءالدین، عەبدولخاڵق، (2009): مەلای گەورە زانا و ئەدیب و شاعیر، ‏چاپخانەی منارە، ‏ھەولێر.

علاءالدین، عەبدولخاڵق، (2014): کۆیە... ناودارانی، دەزگای گۆڤار بۆ چاپ و ‏بڵاوکردنەوە، ‏‏ھەولێر.

عەبدوڵڵا، هاوكار، (2021): مەلای گەورە و مەسعوود محەممەد لە چەند دیدارێكدا، ئامادە كردنی: زامدار ئەحمەد، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.

‏كۆیی، مەلای موحەممەدی جەلی (مەلای گەورە)، (2009): فڕی فڕی قەل فڕی، ‏بڵاوکراوەی ‏پڕۆژەی ‏تیشک، ھەولێر.

گورژی، مەلا حوسێنی، (2009): کوڵی دڵی مەلای گەورەی کۆیی، نووسینگەی تەفسیر بۆ بڵاوكردنەوە و ڕاگەیاندن، ‏‏‏ھەولێر.

مام ھەژار، (2013): چەپکێ حاجیلەی دەشتی ھاموون، لە بڵاوکراوەکانی سەنتەری لێکۆڵینەوە و پەخشی کۆیە، کۆیە.

مودەڕیس، مەلا عەبدولکەریمی، (2010): بنەماڵەی زانیاران، بڵاوکراوەی ‏کتێبی کانی، سنە.

ب- كتێبە عەرەبییەكان:

الجوم حيدري، جواد فقي رسول، (2006): محمد بن عبدالله الجلي وجهودة العلمية، مكتب التفسير، اربيل.

حاجی، مغدید، (2008): الملا محمد الکویي (مەلای گەورە)، مطبعە وزارة الثقافیة، طبعة ٢، ‏اربیل.

دووەم: نامەی زانكۆیی:

كانی كوردەیی، هەورین عەلی، (2021): ڕۆڵی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری ژنانی كۆیە (1958- 1991)، توێژینەوەیەكی مێژوویی- زارەكییە، ماستەرنامەیەكی بڵاونەكراوەیە و پێشكەشی بەشی مێژوو- فاكەڵتی پەروەردە كراوە.

سێیەم: گۆڤارە زانستی و ئەكادیمییەكان:

تەیب و شێخ بزێنی، جەمال فەتحوڵڵا و قارەمان نادر، (2014): مەسیحییەكانی كۆیە (1958- 1991) توێژینەوەیەكی مێژوویی سیاسییە، گۆڤاری زانكۆی كۆیە، ژمارە 33.

ڕەسووڵ نەژاد، عەبدوڵڵا، (2018): ڕۆڵی مەلای گەورە لە پەروەردە و گۆڕانكاری كۆمەڵایەتییدا، گۆڤاری قەڵای زانست، موجەلەد 3، ژمارە 4.

ساڵح، ئاراس محەممەد (دکتۆر) (2017): ھەوڵەکانی مەلای گەورەی کۆیە لە چاکسازی و ‏نوێکردنەوەی بیری ئاینییدا، گۆڤاری ئەكادیمیای كوردی، ژمارە 37.

صالح، ئاراس محمد (دكتۆر)، (2019): بزاڤی خوێندن و زانستی شاری كۆیە لە سەدەی نۆزدەدا، كۆنفرانسی كۆیە لە ڕەوتی شارستانییەتدا، چوارەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی ناودارانی كۆیە، چاپخانەی شەهاب، هەولێر.

چوارەم: گۆڤار و ڕۆژنامەكان:

ئەحمەد، زامدار، (2016): مەلای گەورە و هەوڵە ڕیفۆرمخوازییەكانی، گۆڤاری خاڵ، گۆڤارێكی هزریی ڕۆشنبیرییە، ژمارە 7، تشرینی یەكەم.

ڕۆڤار، (2012): مەلای گەورە ڕووناکبیرێکی پێشکەوتووخواز، ژمارە ٧١، چاپخانەی چاپ و ‏پەخشی ‏سەردەم، سلێمانی.

ساڵح، ئاراس محەممەد (دكتۆر)، (2016): شاری كۆیە مەڵبەندی ڕێنیسانسی كوردستان، سێبەر و سایە- دووتوێی هەفتەنامەی كەلتوریی ڕۆژنامەی كوردستانی نوێیە، ژ 7148، سێشەممە، 20/12.

عەبدولحەمید، ئاراس عەبدولخالق، (2008): حاكمی كوردستان و ئەرشیڤی دادگای كۆیە، گۆڤاری ڕامان، ژمارە 133، 5/6.

پێنجەم: چاوپێكەوتنەكان:‏

خانەقا، نەجلە شێخ ڕەئووف، چاوپێكەوتن، خێزانی مەسعوود محەممەد، 25/9/2022، هەولێر.

محەممەد، فارووق، چاوپێكەوتن، كوڕی مەلای گەورە، 11/6/2022، هەولێر.

منشور

2023-12-30

كيفية الاقتباس

تەیب ج. ف. (2023). مەلای گەورەی كۆیە و ڕۆڵی لە پێشخستنی ئاستی هۆشیاری كۆمەڵگەی كوردیدا: الملا كبیر الكویي و دوره في تطویر وعي المجتمع الكردي . مجلة جامعة حلبجة:: گۆڤاری زانکۆی هەڵەبجە, 8(4), 33-46. https://doi.org/10.32410/huj-10493

المؤلفات المشابهة

1-10 من 76

يمكنك أيضاً إبدأ بحثاً متقدماً عن المشابهات لهذا المؤلَّف.