ژن و شوێن له دیدی کوردناسیدا
لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی شیکارییه
DOI:
https://doi.org/10.32410/huj-10398الكلمات المفتاحية:
ژن، شوێن، مێژوو، المرأة، المکان، التاریخالملخص
مسألة المرأة إحدى المسائل الحيوية في المجتمع الكوردي واهتم به الكوردولوجيين اهتماما ملموسا. في حين أن هذا الموضوع همش إلى حدما في الكتابة التأريخية الكوردية! ولهذا فإن أهمية هذه الدراسة تأتي من جعل منطلق عمل الكوردولوجيين الذين جعلوا من هذا الموضوع المهمش (تأريخ المرأة) داخل الكتابة التأريخية موضوعا للدراسة والبحث. محتوى هذه الدراسة يتكون من مقدمة وثلاثة محاور رئيسية وهي: (الانسان والمكان، الكورد والمكان، المرأة والمكان). والمنهج المتبع في هذه الدراسة منهج (تحليلي)، تحليلي بمعنى أن الباحثان تأملا بدقة المؤثرات المختلفة للمكان على المرأة وحلل ذلك. مجموعة من المصادر الأساسية لها تأثيراتها في تبلور هذه الدراسة وتشكلها، التي تعد مصادر أولية عن هذه الدراسة، يعني أن المعلومات أخذ مباشرة من كتابات الكوردولوجيين أنفسهم، من تلك المصادر:( (ی. ئی، ڤاسیلیەڤا: كوردستان الجنوب الشرقي من القرن السابع عشر إلى بداية القرن التاسع ) و ميجرسون(ميرزا غلام حسين شيرازى): رحلة متنكر الى بلاد مابين النهرين وكردستان، ت.فؤاد جميل...) و... الخ. والمشكلة الأساسية أمام الدراسة كانت قلة الوقت، لأن الباحثان كان ملزما بأن يكمل البحث في وقت محدد. في النهاية توصل الباحثان إلى أن المكان كعنصر أساسي لبناء التأريخ ترك تأثيراً كبيراً ومباشراً على بناء تأريخ الانسان وتوجيه حركته. ولذلک ترك المكان أثرا مباشراًعلى (الاسم، الزمان، الفن، الجسد، العمل، الحلية والزينة) للمرأة الكوردية.
پوختە
پرسی ژن یه‌کێکه له پرسه زیندووه‌کانی ناو کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی و کوردناسه‌کان بایه‌خێکی به‌رچاویان پێداوه. ئه‌مه له‌کاتێکدا ئه‌م بابه‌ته تا ئه‌ندازه‌یه‌ک له مێژوونووسیی کوردییدا فه‌رامۆشکراوه! بۆیه گرنگی ئه‌م توێژینه‌وه‌یه له‌وه‌وه دێت که له‌سه‌ربه‌نی کاری کوردناسه‌کانه‌وه کایه‌یه‌کی فه‌رامۆشکراوی ناو بواری مێژوونووسی کردووه‌ته بابه‌تی توێژینه‌وه، که (مێژووی ژن)ه.
ناوەڕۆكی ئەم توێژینەوەیەش لە پێشەكییەك و سێ تەوەری سەرەكی پێكهاتووە، ئه‌وانیش بریتین له (مرۆڤ و شوێن، کورد و شوێن، ژن و شوێن)، دواتر لە دووتوێی چەند خاڵێكدا ئەنجامەكانی توێژینه‌وه‌که‌مان خستووەتە ڕوو. ئەو میتۆدەی لەم توێژینەوەیەدا بەكارهاتووە میتۆدێكی (شیكارییە). شیكارییە بە‌و واتایەی به‌وردی له کاریگه‌رییه جیاوازه‌کانی شوێن له‌سه‌ر ژن ڕاماوین و شیمانكردووەتەوە. کۆمه‌ڵه سه‌رچاوه‌یه‌کی بنه‌ڕه‌تی ڕۆڵی له گه‌ڵاڵه‌کردنی ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌دا بینیوه، که ئه‌وانیش سه‌رچاوه‌ی یه‌که‌من سه‌باره‌ت به توێژینه‌وه‌که، واته ڕاسته‌وخۆ زانیارییه‌کان له خودی نووسینی کورناسه‌کان خۆیانه‌وه وه‌رگیراون، له‌و سه‌رچاوانه‌ش: (ی. ئی، ڤاسیلەیڤا: کوردستانی خوارووی ڕۆژهەڵات لە سەدەی حەڤدەوە تا سەرەتای سەدەی نۆزدە) و (مەیجەرسۆن: گەشتێک بۆ میسۆپۆتامیا و کوردستان لە بەرگی نادیاردا، .... ، .....) و...تاد. ڕه‌‌نگه گرفتی سه‌ره‌کی به‌رده‌م توێژینه‌وه‌که که‌می کات بووبێت، چونکه توێژه‌ر په‌یوه‌ست بوو به ته‌واوکردنی توێژینه‌وه‌که له کاتێکی دیاریکراودا. له ئه‌نجامدا به‌وه گه‌يشتین که شوێن وه‌ک ڕه‌گه‌زێکی بنه‌ڕه‌تی دروستبوونی مێژوو، کاریگه‌رییه‌کی بنه‌ڕه‌تیی و ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر دروستکردنی مێژووی مرۆڤ و ئاڕاسته‌کردنی بزووتنه‌وه‌که‌ی جێهێشتووه و ئه‌وه ڕوونکراوه‌ته‌وه که شوێن کاریگه‌رێتییه‌کی ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر (ناو، زمان، هونه‌ر، جه‌سته، کار، خشڵ و خۆڕازاندنه‌وه)ی ژنی کورد جێهێشتووه.
المراجع
یەکەم : سه‌رچاوه‌کان به زمانی کوردی
١. ئەندروس. ف- دەیڤید، (٢٠٠٩)، گەلە بەشخوراوەکانی رۆژەهەڵاتی ناوەڕاست، و. محه‌مه‌د حه‌مه‌ساڵح تۆفیق، چاپی یەکەم، چاپخانەی رەنج، سلێمانی.
٢. ئۆسکارمان، (٢٠١١)، توحفەی موزەفەریە، و. هێمن موکریانی، چاپی سێیەم، چاپخانەی ئاراس، هەولێر.
٣. ئیدمۆندس. سیسیل جۆن(٢٠٠٤)، کورد تورک عەرەب، و. حامید گەوهەری، چاپی سێیەم، لە بڵاواکراوەکانی ناوەندی ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، هەولێر.
٤. المەلاح. هاشم یەحیا، (٢٠١١)، دەروازەیەک لە فەلسەفەی مێژوو(لێکۆڵینەوەیەکی شیکاريیە لە فەلسەفەی مێژوو)، و. دەوەن حەسەن، چاپی یەکەم، چاپخانەی رۆژهەڵات، هەولێر.
٥. برونەسن. مارتین فان، (٢٠٠٣)، ئاغا و شێخ و دەوڵەت، و. د.کوردۆ عەلی، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، سلێمانی.
٦. برونەسن. مارتین فان، (٢٠١١)، ئاغاو شێخ و دەوڵەت، و. د. کوردۆ عەلی، بەرگی دووەم، چاپخانەی حەمدی، سلێمانی.
٧. بروینسێن. مارتین ڤان (ئه‌وانى تر)، (٢٠١٢)، ناسیونالیزمی کوردی و روانگەی رۆژئاوا، و. وریا رەحمانی، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.
٨. بێندەر. هێنری،(٢٠٠٦)، سەفەرنامەی هێنری بێندەر(کوردستان، میزۆپۆتامیا و ئێران) و. ئەبوبەکر خۆشناو،چاپی یەکەم، چاپخانەی کارۆ، سلێمانی.
٩. بەیگی. فەرامەرز ئاغا، (٢٠١٤)، کورد لە سەفەرنامەکاندا، کوردەکانی ئێران، لە سەردەمی سەفەوییەوە تا کۆتایی پەهلەوی، چاپی یەکەم، چاپخانەی موکریانی، هەولێر.
١٠. تۆمابوا، (١٩٨٠)، ژیانی کوردەواری، و. حەمەسەعید حەمەکریم، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی دەزگای رۆشنبیری و بڵاوکردنەوەی کوردی.
١١. جویس بلۆ. پ، د، (٢٠٠٤)، دۆزی کورد، لێکۆڵینەوەیەکی مێژوويی و سۆسیۆلۆجی، و. کارزان محمد، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.
١٢. چریکۆڤ. مسیۆ، (٢٠١٣)، سیاحەتنامەی مسیۆ چریکۆف، و. سەڵاح نیساری، چاپی یەکەم، چاپخانەی موکریانی، هەولێر.
١٣. دمۆرگان. ژاک، (٢٠١٣)، کوردستان لە لێکۆڵینەوەکانی ژاک دمۆرگاندا، و. ئاسۆ عه‌بدولڕه‌حمان، چاپی یەکەم، چاپخانەی گەنج، سلێمانی.
١٤. دۆهەر. جیراڵد، (٢٠١٩)، کۆماری کوردستان و فیرقەی دیموکرات لە دۆکیۆمێنتەکانی ئەمەریکادا، و. د. کارزان محه‌مه‌د، چاپی یەکەم، چاپخانەی سەردەم، سلێمانی.
١٥. ڕاپۆرتی لێژنەی کۆمەڵەی نەتەوەکان، (٢٠١٢)، ویلایەتی موسڵ، و. محەمەد ئەمین حسەین عەلی (مینە)، چاپی یەکەم، چاپخانەی کارۆ، سلێمانی.
١٦. ڕۆدینکۆ. م. ب.،(٢٠٢٠)، وتارگەلی ئەدەبی کوردی سەدەکانی ناوەڕاست و پاشکۆیەک، و. ئەنوەر قادر محەمەد، چاپی یەکەم، چاپخانەی تاران، سلێمانی.
١٧. ریچ. کلاودیوس جەیمس، (٢٠١٢)، گەشتنامەی ریچ بۆ کوردستان ١٨٢٠، و. محەمەد حەمە باقی، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.
١٨. ڕیچ. کلاودیوس جەیمس، (٢٠١٢)، گەشتنامەی ریچ بۆ کوردستان١٨٢٠، و. محەمەد ئەمین حسین عەلی(مینە)، بەرگی دووەم، چاپی یەکەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.
١٩. رەندڵ. جاناتان، (٢٠٠٣)، بەم هەموو تاوانەوە لێبووردنی چی، و. سەلاحەددین ئاشتی، چاپی یەکەم، مەهاباد.
٢٠. سندی. بەدرخان، (٢٠٠٨)، کۆمەڵگای کوردەواری لەدیدی رۆژهەڵاتناسیدا، و. أسماعیل أبراهیم سعید، چاپی یەکەم، چاپخانەی خانی، دهۆک.
٢١. شکوئی. حوسێن،(٢٠١٢)، جوگرافیاو فەلسەفەی جوگرافیا، و، ئاسۆ عبدالرحمن، چاپی دووەم، چاپخانەی گەنج، سلێمانی.
٢٢. عیسا. ئەلبێرت، (٢٠٠٢)، تیرەگەريی و تیۆری دەوڵەت لە بیری ئیبن خەلدوندا،(لێکۆڵینەوەیەکی سیاسی و سۆسیۆلۆژییە)، چاپی یەکەم، بەڕێوبەرێتی چاپ و بڵاوکردنەوەى سلێمانی.
٢٣. فاید. رەجائی، ( ٢٠١٠)، کوردەکانی عێراق هیوا و ئاوات لە نێوان بەدیهاتن و بەدینەهاتن، و. عەلی میرزا عارف هەورامی،چاپی یەکەم، چاپخانەی گەنج، سلێمانی.
٢٤. فرەیزەر. جیمس بیلی، (٢٠٢٠)، گەشتەکەی فرەیزەر بە کوردستان و میزۆپۆتامیادا، و. د.نەوزاد ساڵح ڕەفعەت، چاپی یەکەم، چاپخانەی پیرەمێرد، سلێمانی.
٢٥. ڤاسیلیەڤا. ی. ئی،(٢٠٠٩)، کوردستانی خوارووی رۆژهەڵات لە سەدەی حەڤدەوە تا سەرەتای سەدەی نۆزدە، و. د. ڕەشاد میران، چاپی دووەم، لە بڵاوکراوەکانی دەزگای ئاراس، هەولێر.
٢٦. قادر. کامەران محەمەد، (٢٠١٥)، لە نێوان مرۆڤ و شوێن و کاتدا(دیمانەیەک بۆ تێگەیشتن لە مێژوو) چاپی یەکەم، چاپخانەی یاد، سلێمانی.
٢٧. قەرەداخی. عەتا، (٢٠١١)، کۆمەڵگەی کوردی و پەرەسەندنی ناسروشتی، چاپی یەکەم، چاپخانەی یاد، سلێمانی.
٢٨. کۆچێرا. کریس، (٢٠١٣)، بزوتنەوەی کورد و ویستی سەربەخۆیی، و. حەسەن ڕەستگار، چاپی یەکەم، چاپخانەی رۆژهەڵات، هەولێر.
٢٩. کۆمەڵێک نووسەر، (٢٠١٠)، هونەر و ئاین، و. هەژار رەحیمی، چاپی یەکەم، چاپخانەی(خانی) دهۆک.
٣٠. کۆمەڵێک نووسەری رووسی، (٢٠٠٤)، چەند وتارێکی کوردناسی، و. ئەنوەر قادر محەمەد، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و چەخشی سەردەم، سلێمانی.
٣١. گارنێت. لووسی،(١٩٩١)، ئافرەتی کورد لە تورکیا (باری ژیان و پیشەیان- داب و دەستوری ماڵەوەیان- بیروباوەڕیان داستان و چیرۆک و فۆلکلۆریان) بەشێکە لە کتێبی ئافرەتی تورکیا و فۆلکلۆریان، چاپی یەکەم، چاپخانەی ئیرشاد، بەغداد.
٣٢. لازاریف. میخاییل سیمۆنویچ، (٢٠١٦)، چەمکەکانی مێژووی کورد، و. مەنسوور سدقی.
٣٣. لازاریف. میخاییل سیمۆنویچ، (٢٠١٦)، ناکۆکییە نێوخۆییەکانی کورد بنەما و پەرەسەندنی، و. مەنسسور سدقی.
٣٤- لازاریف، م . س.(٢٠١٠) ، مێژووی کوردستان، و. وشیار عەبدوڵڵا سەنگاوی، چاپی دووەم، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.
٣٥. لاین کاپتن، (٢٠٠٧)، بیرەوەرییەکانی کاپتن لاین لەمەڕ رووداوەکانی باشووری کوردستان١٩١٩- ١٩٢٩، و. د. یاسین سەردەشتی، چاپی یەکەم، چاپخانەی سیما، سلێمانی.
٣٦. مۆنتیسکۆ، (٢٠٠٣)، رۆحی یاساکان، و. ئیدریس شێخ شەرەفی، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی موکریانی، چاپی یەکەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
٣٧. مینۆرسکی. ڤلادیمێر، (٢٠١٨)، بنچینەکانی کورد و چەند وتارێکی کوردناسی، و. نەجاتی عبدوڵڵا، چاپی یەکەم، چاپەمەنی مانگ، بانە.
٣٨. مینۆرسکی. ڤلادیمێر، (٢٠١٨)، مینۆرسکی و کورد، و. ئەنوەر سوڵتانی چاپی یەکەم، چاپەمەنی مانگ، بانە.
٣٩. مینۆرسکی، (١٩٨٤)، کورد تێبینی و وردبوونەوە، و. حەمە سەعید حەمە کریم، چاپی یەکەم، چاپخانەی زانکۆی سەڵاحەدین.
٤٠. مەیجەرسۆن، (٢٠١٨)، گەشتێک بۆ میسۆپۆتامیا و کوردستان لە بەرگی نادیاردا، و. مینە، چاپی یەکەم، لە بڵاوکراوەکانی کتیبخانەی یادگار، سلێمانی.
٤١. هانسن. هێنی هارۆلد، (١٩٨٣)، ژیانی ئافرەتی کورد، و. عەزیز گەردی، چاپی یەکەم، چاپخانەی کۆڕی زانیاری عێراق، بەغداد.
٤٢. هیود. ولیەم، (٢٠١٢)، سەفەرنامەی ولیەم هیود بۆ کوردستان ساڵی ١٨١٧، و. نەجاتی (عه‌بدوڵڵا)، چاپی یەکەم، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر.
دووەم: گۆڤارەکان
٤٣- ئەحمد. سامان حسین، (٢٠٠٩)، رۆڵی تۆبۆگرافیا لە ئاڕاستەکردنی رەوتی مێژوو لای فەرنان پرۆدیل، گۆڤاری کۆچ، ژمارە (١١-١٢) ، هه‌ولێر.
٤٤- عومەر. موحسین ئەحمەد، (١٩٩٣)، وێنەی کورد لای فەڕەنسیيەکان، گۆڤاری ڕابوون، ژمارە (٦).
دووەم : سه‌رچاوه‌کان به زمانی عه‌ره‌بی
٤٥. قسطنطین زریق،(١٩٨٥)، نحن والتاریخ، ط٦، بیروت.
التنزيلات
منشور
إصدار
القسم
الرخصة
الحقوق الفكرية (c) 2021 Kamaran Mohammed Qadir, Bahroz Bakr Othman
هذا العمل مرخص بموجب Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
يوافق المؤلفون الذين ينشرون في هذه المجلة على المصطلحات التالية:
١. يحتفظ المؤلفون بحقوق الطبع والنشر ومنح حق المجلة في النشر الأول مع العمل المرخص له في نفس الوقت بموجب ترخيص المشاع الإبداعي [سيسي بي-نك-ند 4.0] الذي يسمح للآخرين بمشاركة العمل مع الإقرار بحقوق التأليف والنشر الأولي في هذه المجلة.
٢. يمكن للمؤلفين الدخول في ترتيبات تعاقدية إضافية منفصلة للتوزيع غير الحصري للنسخة المنشورة من المجلة من العمل (على سبيل المثال، نشرها في مستودع مؤسسي أو نشرها في كتاب) مع الإقرار بنسخة أولية نشر في هذه المجلة.
٣. يسمح للمؤلفين وتشجيعهم على نشر عملهم عبر الإنترنت (على سبيل المثال، في المستودعات المؤسسية أو على موقعهم على الويب) قبل وأثناء عملية التقديم، حيث يمكن أن يؤدي إلى التبادلات الإنتاجية، فضلا عن الاستشهاد المبكر والأكبر للعمل المنشورة ( انظر تأثير النفاذ المفتوح).
