ڕەنگدانەوەى سەپکى بازگەشت لە شیعرەکانى وەفاییدا
DOI:
https://doi.org/10.32410/huj-10336الكلمات المفتاحية:
سەبک شوناسی، ئەدەبی کلاسیکی کوردی، سەبکی بازگەشتی ئەدەبی، وەفایی، سبک شناسی، ادبیات کلاسک کوردی، سبک بازگشت ادبی، وفاییالملخص
پوخته
بەپێی مێژووی ئەدەبی کوردی، جوگرافیای زارەکانی زمانی کوردی پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بە پەرەسەندنی ئەدەبی کوردی لە قۆناغی ئەدەبی کلاسیکدا هەبووە و ئەدەبی ئەم قۆناغەی زمانی کوردی بەپێی جوگرافیای زارەکانی زمانی کوردی بەسەر چوار قۆناغی ئەدەبی دابەش بووە. هەر یەک لەم قۆناغانە خاوەن تایبەتمەندی دیاری ئەدەبین. بە شێوەیەکی گشتی ئەدەبی کوردی لەم قۆناغەدا بەر کاریگەری ئەدەبی میللەتانی دراوسێ بەتایبەتی ئەدەبی ئێرانی کەوتووە، بۆیە بە شێویەکی بنچینەیی لە ڕووی سەبکی ئەدەبییەوە ئەم ئەدەبە بە پێودانگی سەبک شوناسی ئەدەبی کلاسیکی ئێرانی هەڵدەسەنگێنرێ. لەم نێوەندەدا قۆناغی دووەمی ئەدەبی قوتابخانەی ناسراو بە بابان کە نالی و هاوڕێکانی دایانمەزراند، لەسەر بنەما و تایبەتمەندییەکانی سەبکی بازگەشتی ئەدەبی بنیات نراوە. سەبکی بازگەشتی ئەدەبی لە سەدەی دوازدەم و سێزدەم لە ئێران سەری هەڵداوە و لە ئەدەبی کوردیدا ڕەنگی داوەتەوە. وەفایی یەکێک لە شاعیرە ناودارەکانی قوتابخانەی بابانە و لەم توێژینەوەیەدا هەوڵدەدرێ بەپێی ڕێبازی وەسفی و شیکاری، ڕەنگدانەوەی بنەما و تایبەتمەندییەکانی سەبکی بازگەشتی ئەدەبی لە شیعرەکانی ئەم شاعیرە دەسنیشان و تاوتوێ بکرێن.
چکیدە
بازتاب سبک بازگشت ادبی در شعر وفایی
پراكندگی جغرافیایی گویشهای زبان كوردی ارتباط مستقیمی با گسترش و پیشرفت ادبیات كوردی در دورەی كلاسیك داشتە و ادبیات ایندورەی زبان كوردی برپایەی جغرافیای لهجەهای زبان كوردی بە چهار دورەی ئەدەبی مجزا تقسیم شدە است. هركدام از این دورەهاویژگیهای مخصوص بە خودرا دارند. بەطور گستردە ادبیات كوردی در این دورە تحت تاثیر ادبیات ملتهای همجوار خود بخصوص ادبیاتفارسی قرار گرفتە است. همین سبب شدەاست كە عموما از لحاظ سبكشناسی، ادبیات كوردی برپایەی ویژگیها و براساس مختصات سبكشناسی ادبیات كهن فارسی ارزیابی شود.
بر اساس تاریخ ادبیات كوردی، ادبیات كهن كوردی بر چهار دورەی شمالی، میانی، جنوبی و گۆران تقسیم شدەاست. دورەی میانی كەدر قرن دوازدهم بە مكتب شعر بابان معروف شدە و نالی شاعر قرن دوازدهم و پیروانش پایەهای آن را بنیاد نهادند و بە نسل اول این دورەشناختەشدەاند، از سبك های شعری خوراسانی، عراقی و هندی پیروی می كردند. اما شاعران نسل دوم مكتب شعری بابان از سبك بازگشت ادبی پیروی كردند. سبك بازگشت ادبی در قرن دوازدهم و سیزدهم در ایران پدید آمد و بر ادبیات كوردی تاثیر گذاشت. (وفایی) یكی از شاعران مشهور از نسل دوم مكتب شعری بابان می باشد كە در این پژوهش با استفادە از روش تحقیق وصفی و تحلیلی،تاثیرگذاری سبك بازگشت ادبی و مختصات و ویژگیهای این سبك را در اشعار این شاعر كورد مورد تحقیق قرار می دهیم.
المراجع
کتێب بە زمانى کوردى:
١- ابراهیم ، محمد عبدالکریم ،(٢٠١٢). پێکهاتەى زمانى شیعرى لە ڕوانگەى ڕەخنەى ئەدەبی نوێوە. هەولێر، چاپخانەى موکوریان.
٢- خەزنەدار ، مارف ، (٢٠١٠) مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی سێیەم، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، چاپی دووەم، هەولێر
٣- شوان ، ئیبراهیم ئەحمەد ، (٢٠١٤). سۆفیگەرى شیعرى ئاینى و سۆفیگەرى لە شیعرە کوردییەکانى مەحویدا(چاپی دووەم). هەولێر، چاپخانەى هێڤى.
٤- عزیز ، هیوا نورالدین ، (٢٠١٦). عەرووزناسیی شیعرى کلاسیکى کوردى. هەولێر، بڵاوکراوەکانى کتێبخانەى سۆران.
٥- قادر، خانزاد عەلی ، (٢٠١٢). زمانى شیعرى حاجى قادرى کۆیی و مەحوى و شێخ ڕەزاى تاڵەبانى. هەولێر، چاپخانەى حاجى هاشم.
٦- کاکى، حەمە نوورى عومەر، (٢٠٠٨). شێواز لە شیعرى کلاسیکى کوردیدا(چاچی یەکەم). سلێمانى، چاپخانەى تیشک.
٧- گەردى، عزیز عبداللە ، (١٩٧٢). ڕەوانبێژى لە ئەدەبی کوردیدا(بەرگى یەکەم).سلێمانى چاپخانەى کاکەى فەللاح.
٨- گەردى، عزیز عبداللە، (٢٠٠٣).ڕابەرى کێشی شیعرى کلاسیکى کوردى. سلێمانى چاپخانەى دێکان.
٩- گەردى، محسن ئەحمەد مستەفا ، (٢٠١٣). بەهارى ڕەوانبێژى. هەولێر، نارین بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە.
١٠- مەلا زادە، ڕیبوار محمد ، (٢٠١٩). شێوازناسیی لە ئەدەبدا(چاپی یەکەم). هەولێر، دەزگاى ئاوێر.
١١- مستەفا، ئیدریس عبداللە ، (٢٠١١). لایەنە ڕەوانبێژییەکان لە شیعرى کلاسیکى کوردیدا. هەولێر، چاپخانەى حاجى هاشم.
١٢- مستەفا، ئیدریس عبداللە ، (٢٠١٢). شێواز. هەولێر، چاپخانەى منارە.
١٣- محمد، ئەنوەر قادر ، (٢٠٠٧). لیریکاى شاعیری گەورەى کورد مەولەوەى(چاپی سێیەم). سلێمانى، دەزگاى چاپ و پەخشی سەردەم.
١٤- (دیوان)میرزا عبدالرەحیمى سابڵاخى(وەفایی)، (١٩٧٨). بەغدا، چاپخانەى کۆڕى زانیارى کورد.
کتێب بە زمانى عەرەبی:
١٥- نورالدین، حسن محمد ، (٢٠٠٠). العقد البدیع فی فن البدیع. بیروت، دار المواسم.
کتێب بە زمانى فارسی:
١٦- بهار، محمدتقی ، (١٣٤٩) سبک شناسی جلد سوم، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم، تهران
١٧- تجربەکار، بانو نصرت ، (١٣٥٠) سبک شعر در عصر قاجاریە، انتشارات توس، چاپ اول، تهران
١٨- رضازادە شفق ، (١٣١٣) تاریخ ادبیات ایران، چاپخانە فردین و برادر، چاپ ؟، تهران
١٩- لنگرودی، محمد شمس ، (١٣٦٧) گردباد شور جنون، نشر چشمە، چاپ دوم، تهران
٢٠- شمیسا، سیروس، (١٣٧٦) سیر غزل در شعر فارسی، انتشارات فردوس، چاپ پنجم، تهران
٢١- شمیسا، سیروس، (١٣٧٩) انواع ادبی، انتشارات فردوس، چاپ هفتم، تهران
٢٢- شمیسا، سیروس، (١٣٨٢) سبکشناسی شعر، انتشارات فردوس، چاپ نهم، تهران
٢٣- شمیسا، سیروس، (١٣٩٤). انواع ادبی، چاپخانە روحانى.٢٣- صفا، ذبیحاللە (١٣٤٧) تاریخ علوم و ادبیات ایرانی، انتشارات ابنسینا، چاپ اول، تهران
٢٤- فریور، حسین ، (١٣٤١) تاریخ ادبیات ایران و تاریخ شعرا، چاپ اطلاعات، چاپ دهم، تهران
٢٥- مستعلی پارسا، غلامرضا، (١٣٩٥) نقد و بررسی سبکشناسانەی دورەی بازگشت، پژوهشنامە متن پژوهی ادبی، سال ٢٠، شمارەی ٦٨
گۆڤار:
بە زمانی کوردی:
٢٦- محمد، ئەنوەر قادر، (٢٠١٥). شێواز(سبک)ى شیعرى مەولەوى تاوگۆزى. گۆڤارى زانکۆى سلێمانى، ژ.(٤٨)
بە زمانی فارسی:
٢٧- ابراهیمی، مختار ، (١٣٨٣) تحقیقی در شعر بازگشت ادبی، نشریە دانشکدە ادبیات و علوم انسانی دانشگاە شهید باهنر کرمان، دورە جدید، شمارە ١٥
٢٨- ابراهیمی،مختار ، (١٣٩٢) پژوهشی در سبک صور خیال شعر دورەی بازگشت ادبی، پژوهشهای نقد ادبی و سبک شناسی، سال چهارم، شمارەی ١٤
٢٩- شاملو اکبر ، و دزفولیان کاظم (١٣٨٨) بازگشت ادبی و مختصات زبانی شعرآن دورە، پژوهشنامە ادبیات فارسی، شمارە ٣/٥٩
التنزيلات
منشور
إصدار
القسم
الرخصة
الحقوق الفكرية (c) 2020 Copyright (c)2020 فهرهاد عزیز حسن، هیوا نوردالدین عزیز
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by-nc-nd/4.0/88x31.png)
هذا العمل مرخص بموجب Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
يوافق المؤلفون الذين ينشرون في هذه المجلة على المصطلحات التالية:
١. يحتفظ المؤلفون بحقوق الطبع والنشر ومنح حق المجلة في النشر الأول مع العمل المرخص له في نفس الوقت بموجب ترخيص المشاع الإبداعي [سيسي بي-نك-ند 4.0] الذي يسمح للآخرين بمشاركة العمل مع الإقرار بحقوق التأليف والنشر الأولي في هذه المجلة.
٢. يمكن للمؤلفين الدخول في ترتيبات تعاقدية إضافية منفصلة للتوزيع غير الحصري للنسخة المنشورة من المجلة من العمل (على سبيل المثال، نشرها في مستودع مؤسسي أو نشرها في كتاب) مع الإقرار بنسخة أولية نشر في هذه المجلة.
٣. يسمح للمؤلفين وتشجيعهم على نشر عملهم عبر الإنترنت (على سبيل المثال، في المستودعات المؤسسية أو على موقعهم على الويب) قبل وأثناء عملية التقديم، حيث يمكن أن يؤدي إلى التبادلات الإنتاجية، فضلا عن الاستشهاد المبكر والأكبر للعمل المنشورة ( انظر تأثير النفاذ المفتوح).