Reasons for the Lack of Memoirs in South Kurdistan(1900-1991)
DOI:
https://doi.org/10.32410/huj-10513Keywords:
Kurd, Memoir, Illiteracy, Ignorance, Ignorance and Negligence, The Political situation, SansorAbstract
This paper attempts to discuss the reasons for the Southern Kurdish people's absence of memoirs between 1900 and 1991, which has become a problem and a significant barrier to researching contemporary Kurdish history because this kind of writing is an important and fundamental tool for writing history. The study is devided into two sections. The first section is devoted to the subjective causes, the ones that are specific to Kurds themselves and contributed to the scarcity of memoirs throughout the aforementioned time. The second section focuses on the objective factors, those that were beyond Kurdish power and intentions and became barriers in front of writing most memoirs by different sections of Kurdish society.
References
ـ وڵسن، ئارنۆڵد، 2012، شۆڕشهكهى عێراق له ماوهى داگيركارى بهريتانيا بۆ عێراق و كوردستان، وهرگێڕانى. سهرمهد ئهحمهد، چاپى يهكهم، چاپخانهى ڕۆژههڵات، ههولێر.
ـ عهبدولواحید، ئازاد، 2005، گهشتێك بهناو(مێژوو، بهڵگهنامه، شوێنهوار) ههڤپهیڤینێكی فراوان لهگهڵ عهبدولڕەقیب یوسف، چاپى يهكهم، چاپخانهی وهزارهتی پهروهرده، ههولێر.
ـ ڕەسوڵ ، ئيسماعيل، 1981، چهند باسێك دهربارهى ئهدهب و ڕەخنهى ئهدهبى، دهزگاى ڕۆشنبيريى و بڵاوكردنهوهى كوردى، دارالحرية للطباعة، بهغدا.
ـ دڵزار، ئهحمهد، 1991، بيرهوهرى ڕۆژانى ژيانم، بهشى يهكهم و دووهم، ستۆكهۆڵم.
ـ لييز، د.جى.ئێم.، 2019، دوو ساڵ له باشوورى كوردستان، وهرگێڕانى فيرۆز حهسهن عهزيز، چاپى يهكهم، كوردستان.
ـ خواجه، ئهحمهد، 2013، چيم دى شۆڕشهكانى شێخ مهحمودى مهزن، چاپى دووهم، دهزگاى چاپ و بڵاوكردنهوهى ئاراس، ههولێر.
ـ تهقى، ئهحمهد، 1970، خهباتى گهلى كورد له يادداشتهكانى ئهحمهد تهقى دا، ئامادهكردنى جهلال تهقى، چاپخانهى سلمان الاعظمي.
ـ ڕەشه، ئهكرهمى ساڵحى، 1987، شارى سلێمانى(200 ساڵ)، بهرگى يهكهم، دارالحرية للطباعة.
ـ ئاشنا، ئومێد، 1991، ديوانى شێخ سهلام، چاپى دووهم، له بڵاوكراوهكانى پرۆژەى هاوسهر، سلێمانى.
ـ نهجمهدين، پشكۆ، بێ ساڵى چاپ، ئهزموون و ياد ئاڵاى شۆڕش و حيكايهتهكانى زيندان، ب1و2، چاپى دووهم، چاپخانهى ڕەنج، بێ شوێنى چاپ.
ـ عارف، حسێن، 2002، نووسينهكانم له بوارى ڕەخنه و لێكۆڵينهوهدا ساڵان(1955-1988)، چاپى يهكهم، دهزگاى چاپ و پهخشى سهردهم، سلێمانى.
ـ ساڵح، ڕەفيق، 2010، چى لهبارهى ئهمين زهكى بهگهوه نووسراوه، چاپخانهى شڤان، له بڵاوكراوهكانى بنكهى ژين، سلێمانى.
ـ حيلمى، ڕەفيق، 1956، شيعر و ئهدهبياتى كوردى، بهرگى دووهم.
ـ ئهمين، زياد ئهحمهد (ئامادهكردن)، 2012، بيرهوهرييهكانى مچه مهرگهيى لهنێو خاوادهى شێخ مهحمودى حهفيددا، چاپى يهكهم، چاپخانهى كهمال، سلێمانى.
ـ ئهبوبهكر، سهدرهدين نوورهدين، 2012، هونهرى يادهوهرى تۆماركردن، ههر بابهتێك ئاوڕێك، چاپى يهكهم، چاپخانهى موكريانى ، ههولێر.
ـ ناوخۆش، سهلام، 2021، من نووسيم تۆ نهتخوێندهوه(بيرهوهرى شار 1969-2021 و ئهزموونى نووسين 1987-2021)، كتێبى دووهم، چاپخانهى تاران.
ـ ئيدمۆندس ، سيسيل جۆن، كورد تورك عهرهب، وهرگێڕانى حاميد گهوههرى، چاپى سێيهم، له بڵاوكراوهكانى ناوهندى ئاوێر، بێ شوێن و ساڵى چاپ.
ـ فهتاح، شاكر، 2003، ئاوێنهى ژيانم(سهرجهمى بهرههكانى شاكر فهتاح)، كتێبى يهكهم، ڕێكخستن و لێكۆڵينهوهى ئهحمهد سهيد عهلى بهرزنجى، چاپى يهكهم، چاپخانهى وهزارهتى پهروهرده، ههولێر.
ـ حهفيد، شێخ لهتيفى، 1995، يادداشتهكانى شێخ لهتيفى حهفيد لهسهر شۆڕشهكانى شێخ مهحمودى حهفيد، ساغكردنهوهى كهمال نورى مهعرووف، چ1، له بڵاوكراوهكانى مهكتهبى ناوهندى ڕۆشنبيريى و ڕاگهياندنى پارتى ديموكراتى كوردستان.
ـ بێكهس، شێركۆ، 2013، نووسين به ئاوى خۆڵهمێش ژياننامه و بيرهوهرى، ب1، چاپى يهكهم، له بڵاوكراوهكانى ناوهندى غهزهلنووس، چاپخانهى كارۆ.
ـ شهريف، د.عهبدولستار تاهير، 2008، ململانێ لهگهڵ ژياندا(1935-1971)، بهرگى يهكهم، چاپى دووهم، كهركوك.
ـ يوسف، عهبدولڕەقيب، 1985، بانگهوازێك بۆ ڕووناكبيرانى كورد لهپێناو كۆكردنهوه و زيندووكردنهوهى كهلهپوورى كورديدا، له بڵاوكراوهكانى چاپخانهى هاوسهر، كاپخانهى كامهرانى، سلێمانى.
ـ عهلادين، عهبدولخالق، 1985 ، دڵدار شاعيرى شۆڕهشگێڕى كورد، دار افاق عربية للصحافة والنشر، بغداد.
ـ كاكهيى، عيزهت، 2013، ئامادهكردنى د.نهوزاد ساڵح ڕهفعهت، چاپخانهى پيرهمێرد.
ـ لاين، كاپتن، كورد عهرهب بهريتانييهكان (بيرهوهرييهكانى كاپتن لاين لهمهڕ ڕووداوهكانى باشوورى كوردستان1919-1929)، 2008، وهرگێڕانى. ياسين سهردهشتى، چاپخانهى سيما، سلێمانى.
ـ ئهحمهد، د.كهمال مهزههر، 2007، مێژوو، كورته باسێكى زانستى مێژوو و كورد و مێژوو، چاپى دووهم، چاپخانهى دۆست، ههولێر.
ـ ئهحمهد، د.كهمال مهزههر، 1985، چهند لاپهڕەيهك له مێژووى گهلى كورد، بهشى يهكهم، چاپى يهكهم، چاپخانهى (الأديب البغدادية)، بهغدا.
ـ هاوار، محهمهد ڕەسوڵ، 2007، بيرهوهرى(كوێرهوهريى و بيرهوهرى، هۆرهى دهروێشى ياخى، لهگهڵ مامۆستا تۆفيق وههبيى دا)، ئامادهكردنى: سديق ساڵح، چاپخانهى شڤان، بنكهى ژين، سلێمانى.
ـ محهمهد، كهمال ڕەئووف، 2004، ئهدهبى نامهنووسينى كوردى، جزمى يهك، چاپى يهكهم، ههولێر.
ـ ڕيچ، كلۆديۆس جهيمس، 2002، گهشتنامهى ڕيچ بۆ كوردستان(1820)، و.محهمهد حهمهباقى، چ4، چاپخانهى خانى(دهۆك)، ههولێر.
ـ جهعفهر، مامۆستا(فازيل كهريم ئهحمهد)، 2020، به خهونى گهورهوه كهوتينه ڕێ، بهرگى يهكهم، چاپى دووهم، چاپخانهى تاران.
ـ بهرزنجى، سامان مارف و عومهر مهعروف، مارف بهرزنجى شههيدى پشكۆ، 1993، چاپخانهى ڕۆشنبيرى، ههولێر.
ـ كهريم، مامۆستا ڕەشيد، 1960 ، بيرهوهرى(سى و يهك ساڵ له ژيانى مامۆستايهك)، چاپخانهى ژين.
ـ سهجادی، مامۆستا عهلادین، 2020، گهشتیك له كوردستانا، چاپى يهكهم، دهزگای چاپ و بڵاوكوردنهوهی كوردستان، سنه.
ـ حاجى سمايل، مهلا عهوڵاى، 1990، سهربردهى ژيانى سياسيم، بهغداد.
ـ زێوهر، مهلا عهبدوڵڵاى، 1985، گهنجينهى مهردان و يادداشتى ڕۆژانى دهربهدهر، چاپخانهى (شركة مطبعة الاديب البغدادية) بهغدا.
ـ نهريمان، مستهفا، 1994، بيرهوهرييهكانى ژيانم، دهزگاى ڕۆشنبيريى و بڵاوكردنهوهى كوردى، دارالحرية للطباعة، بهغدا.
ـ مهستووره، 2005، مێژووى ئهردهڵان، و.مامۆستا ههژار، چاپى دووهم، دهزگاى ئاراس.
ـ زهكى بهگ، محهمهد ئهمين، 2004، خولاصهى تاريخى كورد و كوردستان، بهشى(1-2).
ـ زهكى بهگ، محهمهد ئهمين، 2006، تهئریخی سلێمانی وه وڵاتی، بهرگی سێیهم، چاپی سێیهم، سلێمانی.
ـ زهكى بهگ، محهمهد ئهمين، 1984، دوو تهقهلاى بێ سوود، سهباحى غالب توێژينهوه، لێكۆڵينهوه و پێشهكى بۆ نووسيوه و پهراوێزى بۆ ڕێكخستووه، چاپخانهى ههڵوێست، لهندهن.
ـ تۆفيق، محهمهد حهمهساڵح (وهرگێڕان)، 2016، كورد له نامهكانى مس بێڵ دا، وهرگێڕانى.، چاپى يهكهم، چاپخانهى تاران، ناوهندى توێژينهوهى مێژوويى جهميل ڕۆژبهيانى.
ـ چياووگ، مهعروف، 2008، كارهساتى (بارزان)ى زوڵملێكراو، و.ئهبوبهكر ساڵح ئيسماعيل، چاپى يهكهم، چاپخانهى خانى(دهۆك)، ههولێر.
ـ مهنگوڕى، ميرزا ئهمين، 2000، بهسهرهاتى سياسى كورد له 1914وه ههتا 1958، بهشى يهكهم، چاپى دووهم، چاپخانهى ڕوون.
ـ حهمهباقى، محهمهد، 2013، ئهدهب و مێژوو، چهپكێ لێكۆڵينهوه له ئهدهب و بهڵگهنامهى مێژوويى كورد، چاپى يهكهم، چاپخانهى موكريانى، ههولێر.
ـ دزهيى، موحسين، 2015، وێستگهكانى ژيانم، بهشى سێيهم و كۆتايى، و.ئيسماعيل بهرزنجى، چاپى يهكهم، چاپخانهى موكريانى، ههولێر.
ـ پيرۆتى، ناسر، 2020، خهباتگێڕێكى پراگماتيست(يادنامهى شههيد ميرزا ڕەحمانى پيرۆتى)، چاپى يهكهم، ب.ش.
ـ ئهمين، نهوشيروان مشتهفا، 1997، له كهنارى دانووبهوه بۆ خڕى ناوزهنگ(ديوى ناوهوهى ڕووداوهكانى كوردستانى عێراق1975-1978)، ب.ش.
كتێب:
عهرهبى:
ـ بيل، مس، 1971، فصول من التاريخ العراق القريب (كتاب يبحث عن العراق فى العهد الاحتلال البريطانى بين السنتي 1914 و1920)، ترجمة: جعفر الخياط،طبع بمساعة وزراة التربية والتعلم.
گۆڤار:
ـ نژاد، ايرج پارسى، تابستان 1397شمسى، خاطرهنويسى در ايران سابقه ندارد، مجله خاطرات سياسى، شماره اول.
ـ عهبدولواحيد، ئازاد، 5ى ئايارى 1998، ئهحمهد شوكرى سهربازى نهناسراوى چاپخانه و كارى ڕۆژنامهگهرى، گ(ڕامان)، ژ(23).
ـ ڕەسوڵ، ئيسماعيل، 1987، چهند كێشهيهكى ڕۆژنامهگهرى كوردى له ڕوانين و تاقيكردنهوه خۆمدا، گ(ڕۆژى كوردستان)، ژ(74).
ـ ئهدمۆنس، تشرينى دووهمى 1945، مطبوعاتى كوردى، گ(دهنگى گێتى تازه)، ژ(3).
ـ ئاشنا، ئومێد، كانوونى يهكهمى 1985، ڕەفيق حيلمى و سهرهتاى ڕەخنهى زانستى له ئهدهبى كورديدا، گ(ڕۆشنبيرى نوێ)، ژماره(108).
ـ سيوهيلى، ئيدريس، شوباتى2020، ئيسلامييهكان و نووسينهوهى بيرهوهرى، گ(خاڵ)، ژ(27).
ـ سهلمان، بهيان، زستانى 2720، ژياننامه، خودنووسين و جياوازييهكانى نێوانيان، گۆڤار تيشك، ژماره(58)، ساڵى بيست و دووهم.
ـ بابان، تهها، كانوونى يهكهمى 1974، بيرهوهرييهكانتان مهبهنه گڵهوه، گ(بهيان)، ژ(20).
ـ جهبارى، جهبار، كانوونى دووهمى 1971، چاپخانهكانى كوردستان، گ(ڕۆشنبيرى نوێ)، ژ(5).
ـ هوشيار، جهودهت، 5ى ئايارى 2000، پرۆژەى ڕۆشنبيرى كوردستانى(دانان و وهرگێڕان و بڵاوكردنهوه)، گ(ڕامان)، ژ(45). DOI: https://doi.org/10.1111/j.2048-416X.2000.tb00065.x
ـ خوێندهوارێ، ئازارى 2000، چهند دێڕێ له مێژووى نهنگى سانسۆر له عێراقدا له سايهى ڕژێمى حوكمڕانى ئێستادا، گ(پهيڤين)، ژ(8).
ـ عهبدوڵڵا، ڕەنگين، 12/9/2021، بيرهوهريى و بيرى وهريو، كوردستانى نوێ، ژ(8456).
ـ قادر، زياد ڕەشاد، 1ى تهمووزى 2003، ياداشت نووسين، گ(ڕامان)، ژ(73).
ـ سهرنووسهر، 5/3/200، پاراستنى كهلهپوورى بهڵگهنامهييمان پێويستى به ياسايهكه، گ(ڕامان)، ژ(118).
ـ حسهينى ،سهيد سهباح، 5/6/2014، ههڕاجى كتێبخانهى ئهمانوڵڵاخان(غوڵامشاخان) والى ئهردهڵان، گ(رامان)، ژ(205).
ـ حاجى خدر، شهفيقى، شوباتى 2020، بايهخ و ڕۆڵى يادهوهرييهكان له نووسينهوهى مێژوودا، گ(خاڵ)، ژ(27).
ـ ڕەسوڵ، عيزهدين مستهفا، ئازارى 1981، كهمالى باپير ئاغا، چهند سهرنجێك و پرۆژەيهكى لێكۆلينهوهيى، گ(ڕۆشنبيرى نوێ)، ژ(79).
ـ ئهحمهد، د.كهمال مهزههر، 2000، له نێوان خواجا ئهفهندى و ئهمين زهكى بهگدا، گ(ڕەنگين)، ژ(138).
ـ ئهحمهد، كهمال مهزههر، 1999، دهربارهى وێنهى ياداشتهكانى ئهحمهدموختار بابان و وێنهيهكى سهير، گ(ڕەنگين)، ژ(120).
ـ حيسامى، كهريمى، 5ى ئايارى 1998، ئهوانهى نووسيوومن بهزمانى خهڵك نووسراون نهك به زمانى ئهدهبى، گۆڤارى ڕامان، ژ(23).
ـ حهمهسهعيد، گوشاد، ئازارى 1984، كوردستان و بزووتنهوهى ڕووناكبيرى له نێوان ساڵانى(1898-1914)(بهشى يهكهم)، گ(ڕۆژى كوردستان)، ژماره(66).
ـ خهزنهدار، د.مارف، 5ى ئازارى 1999، ڕەفيق حيلمى له دهفتهرى بيرهوهريدا، گ(ڕامان)، ژ(33).
ـ دڵزار، مامۆستا ئهحمهد، 5ى كانوونى يهكهمى 1996، شيعر لاى من وهسيلهيه بۆ چاككردنى ههموو بارێك، گ(ڕامان)، ژ(6).
ـ نهريمان، مستهفا، كانوونى دووهمى 1975، بزووتنهوهى ڕۆشنبيرى له ساڵهكانى سى دا، گ(بهيان)، ژ(31).
ـ نهريمان، مستهفا، كانوونى يهكهمى 1985، توێژينهوهيهك دهربارهى نووسينه توركييهكانى ڕەفيق حيلمى، گ(ڕۆشنبيرى نوێ)، ژماره(108).
ـ مهلاكهريم، محهمهدى، 5ى تشرينى دووهمى 2000، گوناهى ئهم كتێبه چى بوو بهم دهردهيان برد، گ(ڕامان)، ژ(53).
ـ مهلاكهريم، محهمهدى، 1999، بيرهوهريش ههيه و بيرهدهريش ههيه، گ(ڕەنگين)، ژ(134).
ڕۆڤار:
ـ مهنگوڕى، ميرزا محهمهد ئهمين، 15/8/2006، بهشێك له يادهوهرييهكانم(1910-1988)، ڕۆڤار، ژ(41)، دهزگاى چاپ و پهخشى سهردهم، چاپخانهى ڕەنج.
ڕۆژنامه:
ـ د.ئۆسبۆرن و ساوێر، برايان و ڕيچارد، 12/9/2021، ئايا ههموون دهتوانن ژياننامه بنووسن، ڕۆژنامهى(كوردستانى نوێ)، ژ(8456).
ـ مهلاكهريم، محهمهدى ، به دهورى (بهڵگه) و بهڵگه ههڵگرتنهوه، ڕ(پاشكۆى عێراق)، ژ(7).
ـ چاوپێكهوتنێك لهگهڵ سانيحهى كچى ئهمين زهكى بهگ، ڕۆژنامهى هاوكارى، ژماره(226)، 12/7/1974. DOI: https://doi.org/10.1159/000114622
ـ يوسف، عهبدولڕەقيب، 4/3/1999، بهبۆنهى تێپهڕبوونى دوو ساڵ بهسهر كۆچى دوايى مامۆستا ئهحمهد خواجهدا، ڕۆژنامهى(كوردستانى نوێ)، ژماره(1815).
ـ يوسف، عهبدولڕەقيب، 3/5/1984، بيرهوهرى بهساڵداچووهكان، ڕۆژنامهى هاوكارى، ژماره(736).
ئینتەرنێت
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Adl Sdiq Ali, Kamaran Mohammed Qadir
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License [CC BY-NC-ND 4.0] that allows others to share the work with an acknowledgment of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgment of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).