Naqshbandi Sheikhs in Hawraman and Halabja province from their formation until 1958

Authors

  • Sozan Karim Mustafa Department of History, College of Humanities, University of Sulaimani , Sulaimani, Kurdistan Region, Iraq
  • Luqman Mohammed Qadir Department of History, College of Humanities, University of Sulaimani , Sulaimani, Kurdistan Region, Iraq

DOI:

https://doi.org/10.32410/huj-10466

Keywords:

Tariqat, Sheikh, Caliph, Dispute, Hujra and Khanaqa

Abstract

Naqshbandi Sheikhs in Hawraman and Halabja province from their formation until 1958” is a historical study of the Naqshbandi Sufi sect and its sheikhs in this particular geographical area, as part of Kurdish religious history in the region. 

In general, the research consists of an introduction, three topics, results and list of sources.

 First Topic:  look at the history of the Naqshbandi sect in the region and how it reached that border, not the Naqshbandi sect in general.  Finally, the reasons for its development in this region and its relations with the powers of the time.  It starts with Sheikh (Uthman Sirajuddin) as Maulana's first caliph in this region and fulfilling Maulana's duties and instructions.

Second Topic: is to go into the tradition of the Naqshbandi sheikhs of Hawraman, how to transfer the sheikhdom from hand-to-hand within its sect and in the region.  It was basically different from the traditional tradition of the Qadiris, because basically this sect should have relied on the ability and commitment of the religious and Sufis of the Caliphs, but they posed the same traditions of the Sheikhs.  However, they had many educated and capable caliphs. 

This tradition, while on the one hand kept the sheikhdom in this family for a long time, on the other hand was a source of dispute among the descendants of the sheikh on the issue of succession and position.

Third Topic: is to talk about the family origin of this family and a ranking of the most prominent Naqshbandi sheikhs of Hawraman is presented.  Those who have embodied the official work of the sheikhs, for each of these sheikhs, their religious and social life, their role and influence on the sect, and their role and reference to their scientific and social and political relations.

References

يه‌كه‌م: قورئانی پیرۆز.

دووه‌م: كتێب به‌ زمانی کوردیی.

/ئەدمۆندز، سیسیل جۆن، (2004). کورد تورک عرب. و.حامید گەوهەری. چاپی دووەم. دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس. هەولێر.

/ئەبو مننە، بوتروس، (2009). تەریقەتی خالیدی و سەلەفییەت لە بەغدا دوای شێخ خالید. و. محەمەد حەمە صالح تۆفیق. بەرگی یەکەم. چاپی یەکەم. چاپخانەی ئاراس. هەولێر.

/ئەبو مننە، بوتروس و زارکۆن، تێری، (2009). دەرکەوتنی تەریقەتی خالیدی و بڵاوبوونەوەی لە جیهانی ئیسلامی. و. محەمەد حەمە صالح تۆفیق. به‌رگى يه‌كه‌م. چاپی یەکەم. چاپخانەی ئاراس. هەولێر.

/ئەمین، نەوشیروان مستەفا، (1998). میرایەتی بابان لە نێوان بەر داشی ڕۆم و عەجەم دا . چاپ و بڵاوکردنەوەی مەڵبەندی ئاوەدانی کوردستان. بەرلین.

/ئه‌ڵگەر، حامید، (2009). تەریقەتی نەقشبەندی-خالیدی لە تاڵش. و. محەمەد حەمەصالح تۆفیق. بەرگی یەکەم. چاپی یەکەم. چاپخانەی ئاراس. هه‌ولێر.

/بابان، جەمال، (2012). سلێمانی شارە گەشاوەکەم. به‌رگه‌كانى(يه‌كه‌م و دووه‌م و سێيه‌م). چاپی دووەم. دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس. هەولێر.

/بەهمەنی، هادی ڕەشید، (20001). پەیامی هەورامان. چاپی یەکەم. چاپخانەی ژین. هەولێر.

/بەهائەدین، صەلاحەدین محەمەد، (2017). مامۆستای گەورەی خورماڵ1907-1984. چاپی یەکەم. چاپخانەی ڕەنج. سلێمانی.

/برۆنسن، مارتن ڤان، (2003-2010). ئاغا و شێخ و دەوڵەت.و.کوردۆ عەلی. به‌رگى دووه‌م. چاپى يه‌كه‌م و دووه‌م. دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم. سلێمانی.

/به‌رزنجى، عبدالرحمن شێخ سه‌لاحه‌دين شێخ سلێمان بێلاف، (2002). ته‌ريقه‌تى نه‌قشبه‌ندى بنه‌ماو ئامانجه‌كانى. به‌رگى يه‌كه‌م. چاپى يه‌كه‌م. ده‌زگاى چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ى موكريان، هه‌ولێر.

/ هاشمی، سەید تاهیری، (2004). مەولانا خالید و تەریقەتی نەقشبەندی. و. دلێر میرزا. چاپخانەی قانع. چاپی یەکەم. سلێمانی.

/ هەورامانی، محەمەد ئەمین،(2016). مێژووی هەورامان. به‌رگى يه‌كه‌م. چاپی دووەم. چاپخانەی چوار چرا.سلێمانی.

/ وەزیری، ئەمیر، (2020). نەقشبەندی لە کوردستان. چاپی دووەم. هەژاری موکریانی بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە. تاران.

/ زەڵمی، مستەفا،(2014). کاروانی ژیانم. بەرگی یەکەم. چاپی یەکەم. سلێمانی.

/حەمەصاڵح، عیززەت فەتاح، (2006). هەورامان توێژینەوەیەکی سۆسیۆئەنترۆپۆلۆجی. سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیجی کوردستان. سلێمانی.

/ كۆمه‌ڵێك نووسه‌ر: (2013)، لێکۆڵینەوەکانی فێستیڤاڵی بابەت بە ڕێو ڕەچەی نەقشبەندی و بەرهەمی شاعیرانی. چاپی یەکەم. چاپخانەی پیرەمێرد. سلێمانی.

/ کەریم، خالید مەحموود، (2019). باشووری کوردستان لە کۆتایییەکانی سەردەمی عوسمانیدا. چاپی یەکەم. چاپخانەی کارۆ. سلێمانی.

/ لە بڵاو کراوەکانی دیداری جیهانیی مەولانا خالید، (2009). ڕێبازی سۆفیگەری نەقشبەندی- خالیدی. و. محەمەد حەمەصالح تۆفیق . به‌رگى يه‌كه‌م. چاپی یەکەم. چاپخانەی ئاراس. هەولێر.

/لە بڵاو کراوەکانی دیداری جیهانیی مەولانا خالید، (2009). ڕێبازی سۆفیگەری نەقشبەندی- خالیدی. و. د. هەڵکەوت حەکیم. به‌رگى دووه‌م. چاپی یەکەم. چاپخانەی ئاراس. هەولێر.

/ مودەڕیس، مەلا عەبدولکەریم، (1979). یادی مەردان. بەرگی یەکه‌م. چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد. بەغدا.

/ مودەڕیس، مەلا عەبدولکەریم، (1983). یادی مەردان. به‌رگى دووه‌م. چاپخانەی کۆڕی زانیاری عێراق. بەغداد.

/ مودەڕیس، مەلا عەبدولکەریم، (1394). ڕۆژگاری ژیان، یاداشت و بیرەوەرییەکانی. ئامادەکردن و لەسەر نووسینی ڕەووف مەحموودی. چاپی یەکەم. انتشارات کردستان. سنه‌.

/ مودەڕیس، مەلا عەبدولکەریم، (2022). باوەشێنی دڵ. پێداچوونەوە و ئامادەکردنی پ.د عیرفان ڕەشید شەریف. چاپی یەکەم. نووسینگەی تەفسیر. هەولێر.

/ مودەڕیس، مەلا عەبدولکەریمی، (1389). بنەماڵەی زانیاران. چاپی یەکەم. ناوەندی بڵاو کردنەوەی سنە. سنە.

/ مەولەوی سەید عەبدوڕەحیم، (1988). عەقیدەی مرضیة. شەرح و لێکدانەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس، پێداچوونەوەی فاتیح عەبدولکەریم. چاپخانەی خەلدوون. بەغداد.

/ میران، ڕەشاد، (2000). ڕەوشی ئایینی و نەتەوەیی لە کوردستاندا. چاپی دووەم. بڵاو کردنەوەی سەنتەری برایەتی، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان. هه‌ولێر.

/ ماکداوڵ، دیڤید ماکداول،(2005). مێژووی هاوچەرخی کورد. و.ئەبووبەکر خۆشناو. چاپی دووەم. چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە. هەولێر.

/ مامۆستا جەعفەر، فازڵ کەریم، (2006). شاری سلێمانی ململانێی گرووپە کۆمەڵایەتییەکان1820-1920 . چاپخانەی شڤان. سلێمانی.

/ موفتی، شێخ محسن،(2017). گەوهەری حەقیقەت ̎ لە ژیان و کەسایەتی قوتبی تەریقەت حەزرەتی شێخ عوسمان سیراجەدین نەقشبەندی̎ . بەرگی سێیەم. چاپی یەکەم. هەولێر.

/ مینۆڕسکی، ڤلادیمیر،(1984 ). کورد. و.حەمە سەعید حەمە کەریم. چاپی یەکەم. چاپخانەی زانکۆی سەڵاحەدین. هەولێر.

/ مەدەنی، حسێن، (2014). کوردستان و ستراتیژی دەوڵەتان. به‌رگى يه‌كه‌م. دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕۆژهەڵات. سلێمانی.

/ محمد، عبدارزاق عبدالرحمن، (2005). سەربوردێکی هەورامان و سەردانێکی تەوێڵە. چاپی یەکەم. چاپخانەی مەهارات. تاران.

/ نەقشبەندی، شێخ ئەمین شێخ عەلائەدین، ( 1985). تەسەوف چییە. چاپی یەکەم. دار الحریة. بەغداد.

/ نەقشبەندی، خالید شارەزووری، (2004). عەقیدەی ئیمان. لێکۆڵینەوەی بابی لالۆ کەمال ڕەووف محەمەد. هەولێر.

/ سەلام، گۆران، (2004). کاریگەری خێڵ و ئایین لەسەر بزوتنەوەی ڕزگاری خوازی کورد لە نێوان ساڵانی 1847-1881. چاپی سێیەم . چاپخانەی کەمال. هەولێر.

/ عەلیاوەیی، عەبدوڵڵا، (2004). کوردستان لە سەردەمی دەوڵەتی عوسمانیدا. سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیژی کوردستان. سلێمانی.

/ فەتاح، شاکر، (1973). گەشتی هەڵەبجە و هەورامان. چاپخانەی کامەرانی. سلێمانی.

/ ڕۆستەم، ئەیووب،(2004). هەورامان لێکۆڵینەوەیەکی مێژوویی-کولتووری. بەرگی یەکەم. چاپی یەکەم. مەڵبەندی ڕۆشنبیری هەورامان. سلێمانی.

/ صابر، هەردی، (2019). مۆڵەت نامەی زانستی لە کوردستاندا. چاپی یەکەم. بەبێ ناوی چاپخانە و شوێنی چاپ.

/ صالح، یاسین صابر، (2009). ئینسکۆپیدیای گشتی. به‌رگى سێيه‌م. چاپی دووەم. دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم. سلێمانی.

/ شڤیلی، أ.م. مینتیشا، (1984). کورد کورتەی پەیوەندیی کۆمەڵایەتی ئابووری ڕۆشنبیری و گوزەران. و.پ.د عیزەدین مستەفا ڕەسووڵ. چاپی دووەم. چاپخانەی خانی. دهۆک.

/ تەها، بەرزانی مەلا، (2018). سۆفیزم و شۆڕش. چاپی یەکەم . چاپخانەی بینایی. سلێمانی.

/ توداری، سەیید عەبدول صەمەدی، (1970). چەمکێکی مێژووی هەورامان و مەریوان. چەند لاپەڕەیەک لە کتێبی (نور الانوار). و. محەممەدی مەلا کەریم. چاپی بەغدا. بەغدا.

/ تەوەککولی، محەمەد ڕەوؤف، (2015). تاریخ تەسەووف در کوردستان. و.یوسف زاهیر هەورامی. چاپی یەکەم .چاپخانەی ڕۆژهەڵات. هەولێر.

سێيه‌م: كتێب به‌ زمانی عەرەبی.

/الوائلی، عبد ڕبە ابراهیم،(2008). تاریخ الامارة البابانیة (1784-1851). الطبعة الاولی. دار الزمان للطباعة والنشر. سوریا.

/المدرس، الشیخ عبدالکریم محمد، (2014). علمأنا فی خدمة العلم والدین. الطبعة الاولی. دار احیاء تراث العربی. بیروت. لبنان.

/النقشبندی، الشیخ محمد عثمان سیراج الدین، (2010). سراج القلوب. الطبعة الثالثة. اسطنبول. ترکیا .

/ أبو الفضل، محمود الألوسی، (بدون السنة الطبع). ڕوح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. المجلد 7و22. الناشر دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

/بگ، محمد امین زکی، (1951). تاریخ السلیمانیة وانحائها. ت. وتعلیق محمد جمیل بندالروژبیانی. الطبعة الثانیة . مطبعة وزارة الثقافة. السلیمانیە.

/ ڕوؤف، عماد عبدالسلام،(2012). دراسات وثائقیە فی تاریخ الکرد الحدیث و حضارتهم. الطبعە الاولی. دار الزمان. دمشق. سوریا. مؤسسة التفسیر. اربیل.

چواره‌م: كتێب به‌ زمانی فارسی.

/ اوزدالگا، زیر نظر الیزابت، (1389). نقشبندیە در أسیا غربی مرکزی تغیر تداوم. ت. فهیمة ابراهیمی. پژوهشکدە تاریخ اسلامی. تهران.

/دهقانی، سامی،(1393). سراج السالکین. جلد اول. چاپ اول. انتشارات علمی کالج. ایران.

پێنجه‌‌م: كتێب به‌ زمانی ئینگلیزی.

/ Chodkiewicz, Michel . (2007). A lif of Scholarship and DevotionK. Routledge 2 Park Square Milton Park . U.S.A and Canada..

شه‌شه‌م: چاوپێكه‌وتنه‌كانى توێژه‌ر له‌گه‌ڵ.

/ دەلاک، ئەحمەد عەبدوڵڵا، سلێمانى،(11/3/2022)، له‌ دايك بووى سلێمانى1945، سۆفى و سه‌رخه‌تمى ته‌ريقه‌تى نه‌قشبه‌ندى، ماوه‌ى چاوپێكه‌وتن 1:20کاتژمێر 44: 5. ماڵه‌وه‌.

/حەمە خان، نورى فارس، سلێمانى،(17/5/2022)، له‌ دايك بووى 1935 له‌ قه‌ره‌داغ، ساڵى 1957 مۆڵه‌تى مه‌لايه‌تى وه‌رگرتووه‌، مامۆستاى ئاينى و نوسه‌رى ئيسلامى خاوه‌ن زياتر له‌ 25 به‌رهه‌مى زانستييه‌ له‌ نوسين و وه‌رگێڕان، ئێستاش له‌ ژياندا ماوه‌و سه‌رقاڵى نووسينه‌، ماوه‌ى چاوپێكه‌وتن 1:51، کاتژمێر 48: 4. ماڵه‌وه‌.

/ نەقشبەندی، شێخ ئاوات شێخ مه‌حمود، زەڕایەن، (3/7/2022)، له‌ ساڵى 1983ز له‌ دايك بووه‌، له‌ نه‌وه‌ى نشێخه‌ نه‌قشبه‌ندييه‌كانى هه‌ورامانه‌، خاوه‌ن بڕوانامه‌ى ماسته‌ره‌ له‌ به‌شى ديراساتى ئيسلامى و وتارخوێنى خانه‌قاى حاجى شێخ ساحيبه‌ له‌ زه‌ڕايه‌ن، خاوه‌ن به‌رهه‌مى نوسينه‌ له‌ بوارى كه‌سايه‌تيه‌ئاينيه‌كانى ته‌ريقه‌تى سۆفيزمى نه‌قشبه‌ندى، ماوه‌ى چاوپێكه‌وتن 1:15، کاتژمێر 9 : 10، خانه‌قا.

/ عەلائەدین، شێخ ثابت نه‌قشبه‌ندى شێخ، سلێمانى،( 26/7/2022)، له‌ دايك بووى 1935له‌ هه‌ورامان، ده‌رچووى كۆلێژى ياسا و سه‌رۆكى دادگاى سلێمانى بووه‌ له‌ ساڵانى نه‌وه‌ده‌كاندا، ئێستا خانه‌ نشينه‌ و وه‌ك دواهه‌مين كوڕى شێخ عه‌لائه‌دين له‌ ژياندا ماوه‌. ماوه‌ى چاوپێكه‌وتن 40 خوله‌ك به‌هۆى نه‌خۆشي و ته‌مه‌نه‌وه‌ نه‌توانرا زياتر له‌گه‌ڵى بدوێين، کاتژمێر 45: 6. ماڵه‌وه‌.

/ قەڵادزەیی، مەلا فاخر، بياره‌ (12/5/2022) له‌ دايك بووى 1969 قه‌ڵادزێ، مامۆستاى ئاينى و سه‌رپه‌رشتيارى خانەقای بیارە، ماوه‌ى چاوپێكه‌وتن 41 ده‌قه‌، کاتژمێر 48: 4. ناو خانه‌قا.

حه‌وته‌م: تێز و نامەکان.

/ محەمەد، ئومێد ئیبراهیم. (2013). ̎ڕەوشی خوێندنی ئایینی ئیسلام لە شاری سلێمانی نێوان ساڵانی (1922-1958)̎. نامه‌ى ماسته‌ر بڵاو نه‌كراوه‌. فاکەڵتی زانستە مۆڤایەتی و کۆمەڵایەتییەکان. زانكۆى سلێمانى. كوردستان.

هه‌شته‌م: گۆڤار و ڕۆژنامەکان

أ: گۆڤارە کوردییەکان

/ئایدن، نورالدین، (2009). ̎مەولانا خالیدی نەقشبەندی لە نێوان حەقیقەت و وەهمدا̎ . و. ئەرسەلان تۆفیق. گۆڤاری کۆچ، ژمارە (10)، سلێمانی.

/النقشبندی، محمد نجم الدین، (2000). ̎ شێخ نەجمەدین نەقشبەندی ڕێبەری تەریقەتی نەقشبەندی لە بیارە و ڕۆڵی لە بەرگریکردن لە کوردستاندا̎ . گۆڤاری کاروان. ژ (145). هه‌ولێر.

/پور، عادل محمد، (2009). ̎ تا زیانەی سلووک لە ڕوخساری دەقەکانی (مەولانا خالید)دا̎ . گۆڤاری ڕامان، ژمارە( ). هەولێر.

/ هەورامی، صبور، (2021). ̎ دەربارەی سۆفیگەری̎ . گۆڤاری هەورامان. ژمارە(43)، سلێمانی.

/زەڵمی، ئیبراهیم حاجی،(2020). ̎پەروەردەی ئایینی و پرسی ئایین و کۆمەڵگە̎ . گۆڤاری پەیامی ڕاستی. ژمارەکانی(116-117). سلێمانی.

/ زەرگۆن، تێری، (2009). ̎ بڵاو بوونەوەی تەریقەتی قادری بەرە و ڕۆژهەڵات̎ . و. محمد حەمە صالح تۆفیق، گۆڤاری کوردۆلۆجی. ژمارە (2). سلێمانى.

/ محەمەد، مەسعود، (1989). ̎ لە ئاوێنەی ئەم گوتارەدا تیشکی چەند چرایەک̎ . گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ. بەشی یەکەم. ژمارە( 123). بەغداد.

/ عەبدول خالق، مەسعود، (2017). ̎ کاریگەری ململانێی تائیفیی لەسەر کوردستان̎ . گۆڤاری خاڵ. ژ(13). سلێمانى. ص17.

/ ڕەسووڵ، عیزەدین مستەفا، (1985). ̎سۆفیزم لە شیعری کوردیدا̎ . گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ. ژمارە(107) دەزگای ڕۆشنبیری و بڵاوکردنەوەی کوردی. بەغدا.

/ شاکەلی، فەرهاد، (2019). ̎شێخانی نەقشبەندی هەورامان و گەنجینەی تەریقەتی خالیدی- موجەددیدی لە کوردستان̎ . گۆڤاری ڕامان. ژ(267). هەولێر.

/ شاکەلی، فەرهاد،(2000). ̎ تەسەوف وەک سەرچاوەیەکی فەرهەنگی کورد̎ . گۆڤاری سەنتەری برایەتی. ژ (17). هه‌ولێر.

ب: گۆڤارە عەرەبیەکان

/ النقشبندی، محمد نجم الدین، (2006). ̎ الشیوخ النقشبندیون و تأثیرهم فی الثقافە الکردیە الاسلامیە̎ . المجلد الثالث. بغداد.

/ حکیم، هەلکوت، (2005). ̎ ابعاد ظهور النقشبندیة فی کردستان اوائل القرن التاسع عشر̎ . مجلة سردم العربى. العدد (8). السليمانية.

نۆيه‌م: سەرچاوە ئەلەکترۆنییەکان .

/ برونسن، مارتن ڤان، (15-17/اغسطس/1986م). ̎ الطریقة النقشبندیة أداة للاحتجاج السیاسی بین الکرد(2)̎ . ت. راج ال محمد، الجزء الثانی، من ورقة مقدمة الی المۆتمر الدولی مقاربات جدیدة فی الدراسات الاسلامیة، المعهد الاندونیسی للعلوم، جاکارتا، 8/5/2017.

https://www.medaratkurd.com/2017/04 الطريقة-النقشبندية-آداةً-للاحتجاج الساسي بين الكرد(2)/

/ برونسن، مارتن ڤان، (1/6/2013). ̎ الکرد والاسلام-الطرق الصوفیة و ادوارها الاجتماعیة و السیاسیة̎ . ت. راج ال محمد.

https://www.medaratkurd.com/2013/06/الكرد-و-الإسلام-الطرق-الصوفية-وأدواره/

/ محمد، نوبار،(1/5/2015) ̎علاقة الکرد بالتصوف من خلال الطریقة النقشبندیة̎ .

https://www.medaratkurd.com/2015/05/1علاقة-الكرد-بالتصوف-من-خلال-الطريقة-النقشبندية/

/التكايا بالدول العربية.. موروث عثماني يفيض باالخير على الفقراء https://www trtarabi.com)

/خانقاه - المعرفة . https://www.marefa.org).

Published

2023-06-30

How to Cite

Mustafa, S. . K., & Qadir, L. M. . (2023). Naqshbandi Sheikhs in Hawraman and Halabja province from their formation until 1958: . Halabja University Journal, 8(2), 82-106. https://doi.org/10.32410/huj-10466

Similar Articles

You may also start an advanced similarity search for this article.