دابەشبوونى ژینگەیی دانیشتوانى قەزاى دەربەندیخان لەماوەی ساڵانى (١٩٧٧-٢٠٢٠)

الملخص

پوختە

ئەم توێژینەوەیە کە دەربارەى دابەشبوونى ژینگەیی دانیشتوانى قەزاى دەربەندیخانە، هەڵگرتەى تایبەتمەندییەکى جیۆگرافی تەواوە و دابەشبوونى ژینگەیی بۆ دانیشتوانى ناوچەى توێژینەوەکەيش تەنها ئاماژەیەك نییە بۆ فاکتەرێکى پشت ئەم دابەشبوونە، بەڵکو لەڕێى ئەم توێژینەوەیەوە  ئاشناى تەواوى ئەو فاکتەرانە دەبین کە کاردەکەنەسەر دابەشبوونى دانیشتوانى ناوچەى توێژینەوەکە. 

وە ئامانجی ئەم توێژینەوەیە بریتی بووە لە: پیشاندانى گۆڕانکاریە ژینگەییەکانى دانیشتوانى ناوچەى توێژینەوەکە، لەماوەى ساڵەکانى توێژینەوەکەدا( ١٩٧٧- ٢٠٢٠)، هەرچی تایبەتیشە بە ڕێبازی توێژینەوەكەوە ئەوا پشت بەستراوە بەبەكارهێنانی ڕێبازی (وەسفی شیكاریی و مێژوویی). وه گرنگترین دەرئەنجامیش كە توێژینەوەكە پێی گەیشتووە، بریتی بووە لەوەی كە لەوەی بەپێی گرنگی سەنتەرەكان  و ساڵەكانی توێژینەوەكە لێك نەچوونێكی زۆری هەست پێدەكرێت لەم دابەشبوونە ژینگەییەدا، بەجۆرێک لەڕێى ئەم توێژینەوەیەوە، دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی کە زۆرینەى دانیشتوانى قەزاکە لاى باکورى قەزاکە کۆبونەتەوە، ئەمەیش بەهۆی ئەوەی گەورەترین یەکەى شارنشینى لەخۆدەگرێت کە ناحیەى سەنتەرە، بەجۆرێک لەساڵى (١٩٧٧)دا دانیشتوانى ژمارەی شارنشینى بریتى بووە لە(٩٤٦٠کەس) واتا (39.7%)ی كۆی دانیشتوانی قەزاكە، لەکاتێکدا ئەم ژمارەیە لەساڵی(2020)دا بەرزبوەتەوە بۆ( ٥٣٥٦٤کەس) كە هاوتایە بە(94.7%)ی كۆی دانیشتوان. هەرچی ناحیەى باوەخۆشینیشە بەوپێیەى ناحیەیەكى تازە دامەزراوە، ئەوا لەساڵى ( ٢٠٠٩)دا دانیشتوانە شارنشینەکەى بریتى بووە( ٥٠٩)کەس و لەساڵى (٢٠٢٠)دا ئەم ژمارەیە زیادیکردووە بۆ(٦٥٨کەس)، هەرچی تایبەتیشە بەدانیشتوانى گوندشین ئەوا ناوچەى توێژینەوەکە(٤٨)یەکەى گوندیی لەخۆدەگرێت، کە شێوەى گوندەکان و قەبارەى دانیشتوانەکانیان لەیەک نەچوون، بەجۆرێک لەساڵى (١٩٧٧)دا ژمارەى دانیشتوانى گوندنشینى ناوچەى توێژینەوەکە بریتى بووەلە( ١٤٣٥٩کەس)، واتا (٦٠,٣%)ی كۆی دانیشتوانی قەزاكە، وە ئەم ژمارەیە لەساڵى (٢٠٢٠) دابەزیوە بۆ(٢٩٨٦)کەس، واتا ڕێژەكەیشی نزمبوەتەوە بۆ (٥,٣ %)ی كۆی دانیشتوانی قەزاكە.

المستخلص

ان الدراستنا هذه لتوزیع البیئی لسکان قضاء دربندیخان یمثل خاصیە جغرافیە بحتە، لما لها من ارتباط مکانی قوی، و ان التوزیع البیئی لسکان منطقە دراستنا لیست مجرد حالە مرتبطة باحد العوامل التی تساهم فی التأثیر على هذا التوزیع، انما من خلال هذه الدراسة نتعرف على جمیع العوامل التی تساهم فی توزیعها البیئی للسکان المنطقة.  

والهدف الرئيسي في هذه الدرسة اظهار توزيع البيئي في منطقة الدراسة، وفي هذه الدراسة منهج الوصفي التحليلي هي منهج الرئيسي المستخدم ماعدا استخدام منهج التاريخي، و اهم ماتوصلت اليه هذه الدراسة هي اختلاف التوزیع السکان الحضر و الریفی فی منطقة الدراسة، حیث یتضح من خلال دراستنا هذه احتشاد السکان الحضر فی الرکن الشمالی الغربی من منطقە الدراسة، وخاصة فی ناحیة دربەندیخان، اذ بلغ عدد سکانها الحضر(9460) عام (١٩٧٧) بنسبة(٣٩,٧% )من السكان، فی حین بلغ هذا العدد فی العام(53564 نسمە )  ( ٢٠٢٠نسمە) والتي يتشكل(٩٤,٧%)من عدد سكان, اما ناحیە باوخوشین وقد بلغ عدد سکانها الحضر(٥٠٩ )نسمە فی عام ( ٢٠٠٩)، اما فی العام ( ٢٠٢٠) بلغ عدد سکانها الحضر(٦٥٨) نسمە، اما بالنسبە التوزیع السکانی للمستوطنات الریفیة، وکما تختلف المستوطنات الریفیە فی المنطقة الدراستنا فی احجامها و اشکالها، ویتخذ المنطقة الجبلیة قرى صغیرة، بینما یشمل الاراضی المنبسطە فی الجنوب الغربی، و الجنوب الغربی اکثر مستوطنات الریفیة الکبیرە و منطقة دراستنا یظم (٤٨)مستوطنة الریفیة، حیث بلغ عدد السکان الریف لمنطقة دراستنا فی عام (١٩٧٧) (14359نسمة) اي بنسبة( 60.3%)من السكان، اما فی عام (٢٠٢٠) انخفضت هذا العدد الى (2986  نسمة)، اي يتشكل( 5.3%)من نسبة سكان منطقة الدراسة.